UYGULAMALA ALANLARI

1. Enkoder Nedir?

Enkoder; mekanik hareketi (dönme veya doğrusal) elektriksel sinyale çeviren bir geri besleme (feedback) sensörüdür. Asansörlerde esas görevi, motorun ve kabinin konum, hız ve yön bilgisini sürücüye (VFD / inverter) iletmektir.

2. Asansörlerde Enkoder Neden Kullanılır?

Modern asansörlerde konfor ve güvenlik gereksinimleri nedeniyle enkoder kullanımı zorunlu hâle gelmiştir. Temel amaçlar şunlardır:

• Kabinin kat seviyesinde hassas durması (±2–3 mm)
• Yumuşak kalkış ve duruş
• Hız kontrolü ve ivme yönetimi
• Kayma (slip) ve kaçırma tespiti
• Enerji verimliliği
• Emniyet sistemlerine referans veri sağlamak

3. Asansörlerde Enkoder Nerede Kullanılır?

3.1 Motor Üzerinde (En Yaygın Kullanım)

• Enkoder, asansör motorunun arka miline bağlanır.
• Motor devri ölçülerek:
  • Hız (m/s)
  • Yön
  • Konum (tahmini) hesaplanır.
• Özellikle dişlisiz (gearless) motorlarda zorunludur.

3.2 Halat Üzerinde / Kasnak Enkoderi

• Ana kasnak veya ölçüm tekerleğine bağlanır.
• Kabinin gerçek doğrusal hareketi ölçülür.
• Halat kayması riskine karşı daha doğru konum bilgisi sağlar.

3.3 Lineer (Doğrusal) Enkoder – Nadir

• Ray boyunca çalışır.
• Yüksek hassasiyetli özel uygulamalarda kullanılır (yüksek hızlı asansörler).

4. Asansörlerde Kullanılan Enkoder Tipleri

4.1 Artımlı (Incremental) Enkoder

En yaygın kullanılan tiptir.

• A, B (ve genelde Z) faz çıkışları vardır.
• Avantajları:
  • Ekonomik
  • Yüksek çözünürlük
  • Sürücülerle uyumlu
• Dezavantajı:
  • Enerji kesilince mutlak konum bilgisi kaybolur
  • Referans (home) noktası gerekir

Kullanım alanı:

Standart yolcu ve yük asansörleri

4.2 Mutlak (Absolute) Enkoder

• Her pozisyonun kendine özgü dijital kodu vardır.
• Enerji kesilse bile konum bilgisi korunur.
• Haberleşme protokolleri:
  • SSI
  • BiSS
  • CANopen
  • EnDat

Kullanım alanı:

Yüksek güvenlikli, yüksek hızlı ve yönetmeliklere sıkı tabi sistemler

5. Enkoder Verisi Asansörde Nasıl Kullanılır?

Enkoder → Sürücü (VFD) → Asansör Kontrol Kartı

Sürücü, enkoderden aldığı verilerle:

• Motoru vektör kontrol veya kapalı çevrim çalıştırır
• Hızı milisaniyeler içinde ayarlar
• Kat yaklaşımında yavaşlama eğrisini uygular
• Duruşta hassas seviyeleme yapar

6. Enkoder Olmazsa Ne Olur?

Enkoder kullanılmazsa:

• Duruşlarda seviye farkı oluşur
• Sarsıntılı kalkış ve duruş
• Yük değişiminde hız hatası
• Güvenlik standartları sağlanamaz
• Özellikle dişlisiz motorlar çalışamaz

Bu nedenle yeni nesil asansörlerde enkodersiz sistem neredeyse yoktur.

7. Standartlar ve Güvenlik

• EN 81-20 / EN 81-50
• EN 81-1 / EN 81-2 (eski sistemler)
• Asansör hız ve konum geri beslemesi, emniyet zincirinin dolaylı bir parçasıdır.

Bazı uygulamalarda çift enkoder (redundant) kullanımı tercih edilir.

8. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Enkoder çözünürlüğü (PPR)
• Mil bağlantısının boşluksuz olması
• EMI / parazit koruması
• Kablo tipi (bükümlü, ekranlı)
• Sürücü–enkoder uyumluluğu

9. Özet

Kısaca:

Enkoder, asansörün “gözü ve kulağıdır.”
Hız, konum ve güvenli hareketin temelini oluşturur.

 

O hâlde asansörlerde enkoder seçimi – özellikle PPR (çözünürlük) hesabı ve pratik seçim kriterleri ile devam ediyorum. Bu, sahada en çok hata yapılan konudur.

1. PPR Nedir ve Asansör İçin Neden Kritiktir?

PPR (Pulse Per Revolution), enkoderin mil başına ürettiği darbe sayısıdır.
PPR ne kadar yüksekse:

• Konum çözünürlüğü artar
• Kat seviyeleme hassasiyeti yükselir
• Duruşlar daha yumuşak olur

Ancak:

• Çok yüksek PPR → sürücü işlemci yükü artar
• Gerekenden yüksek PPR → pratikte fayda sağlamaz

2. Asansörlerde Hedef Hassasiyet

Standartlar ve iyi uygulama açısından:

• Kat seviyeleme toleransı: ±2–3 mm
• Yüksek konforlu sistemler: ±1 mm

Bu hedef, PPR hesabının temelidir.

3. Temel PPR Hesap Mantığı

3.1 Dişlisiz (Gearless) Motor – En Yaygın Senaryo

Varsayalım:

• Kasnak çapı: Ø400 mm
• Çevre:

C=π×D=3,14×0,4≈1,256mC=π×D=3,14×0,4≈1,256m

Yani:

• Motor 1 tur attığında kabin ≈ 1256 mm hareket eder.

3.2 1 Darbenin Karşılığı

Seviyeleme için ideal çözünürlük:

• 1 darbe ≈ 0,5–1 mm

Hesap:

• 1256 mm / 1 mm = 1256 PPR
• 1256 mm / 0,5 mm = 2512 PPR

3.3 Pratikte Kullanılan Standartlar

Bu nedenle sahada en çok kullanılan değerler:

• 1024 PPR → kabul edilebilir
• 2048 PPR → ideal (en yaygın)
• 4096 PPR → yüksek konfor / hızlı asansör

Sonuç:
Gearless asansörlerde 2048 PPR, %80 uygulama için en doğru tercihtir.

4. Dişlili (Geared) Motorlarda PPR

Dişli oranı olduğu için:

• Motor çok daha fazla döner
• Aynı hassasiyet daha düşük PPR ile elde edilir

Genel uygulama:

• 1024 PPR çoğu zaman yeterlidir
• Eski sistemlerde 500–600 PPR bile görülür (konfor düşüktür)

5. Artımlı mı, Mutlak mı?

Artımlı Enkoder (Incremental)

Tercih sebebi:

• Ekonomik
• Sürücü uyumu yüksek

Dezavantaj:

• Enerji kesilince kat bilgisi kaybolur
• Kat öğrenme (releveling) gerekir

Türkiye’de en yaygın kullanım

Mutlak Enkoder (Absolute)

Tercih sebebi:

• Elektrik kesilse bile konumu bilir
• Kurtarma ve seviyeleme daha güvenli

Dezavantaj:

• Fiyat
• Sürücü uyumluluğu şart

Kullanım alanı:

• Yüksek hızlı asansörler
• Hastane, AVM, prestijli binalar

6. Elektriksel ve Mekanik Kritik Noktalar

6.1 Mekanik

• Körüklü veya metal yaylı kaplin kullanın
• Mil kaçıklığı ≤ 0,1 mm
• Enkoder asla zorlanarak takılmamalı

6.2 Elektriksel

• Ekranlı, bükümlü çift kablo
• Ekran sadece tek noktadan toprak
• Encoder kablosu motor güç kablosundan ayrı gitmeli

7. Sık Görülen Arızalar (Sahadan)

• Kat kaçırma → kaplin gevşek
• Rastgele arıza → ekranlama hatası
• Sarsıntılı duruş → PPR düşük
• Hız hatası → enkoder A/B faz yönü ters

8. Net Özet (Hızlı Referans)

• Gearless motor: 2048 PPR incremental
• Yüksek konfor / hız: 4096 PPR
• Dişlili motor: 1024 PPR
• Kritik projeler: absolute encoder